Mevsimsel Depresyon

Dr. Elçin Külahçıoğlu Gözegir

Mevsimsel depresyon, depresif semptomlarla yılın belli bir zamanı arasında düzenli bir ilişki olan depresyon türüdür.Mevsimsel depresyon ağırlıklı olarak kış ve sonbahar aylarında görülmesine rağmen, yaz aylarında da karşımıza çıkabilmektedir.

Uyku sorunları, iştahta artma/azalma, ilgi alanlarının daralması, sürekli halsiz ve keyifsiz hissetme hali, intihar düşünceleri, odaklanma sorunu, mevsimsel depresyon belirtileri arasındadır. Mevsimlerle bağlantılı olabilecek ruhsal-toplumsal bazı tetikleyiciler, mevsimsel depresyon tanısı ile ilişkilendirilmez (örneğin yaz sezonunda çalışan bir kişinin kışın işsiz kalması veya okul döneminin başlaması).Aile öyküsü, genetik faktörler, D vitamini eksikliği, major depresyon ve bipolar bozukluk, mevsimsel depresyon için risk faktörleri arasındadır.  Gün ışığındaki değişimlerle birlikte melatonin hormonunda meydana gelen düzensizlik, uyku düzeni ve ruh halini etkileyebilmektedir. Aynı zamanda güneş ışığına maruziyetin azalması da seratonin seviyesini düşürerek mevsimsel depresyona zemin hazırlayabilmektedir. 

Mevsimsel depresyonda psikoterapi, ilaç kullanımı ve parlak ışık tedavisi (fototerapi) kullanılmaktadır. Parlak ışık tedavisi(fototerapi); depresif semptomları azaltma, sirkadiyen ritmi düzenleme ve uyku problemlerinde azalmaya yol açmaktadır. Antidepresan kullanımının tercih edilmediği durumlarda (gebelik vb.) tek başına kullanılabilmekte, veya antidepresan kullanımı ile birlikte uygulanabilmektedir. 

Psikoterapi, kişinin mevsimsel depresyonun farkında olması ve belirtilerin ortaya çıkacağı dönemle ilgili hazırlıklı olmasını destekler. Bilişsel, duygusal, bedensel, davranışsal boyutlarda etkilere sahip olan mevsimsel depresyonu psikoterapi sürecinde çalışırken; duruma yönelik farkındalığı arttırmak, önleyici müdahaleler geliştirmek ve mevcut semptomlarla baş etme becerilerini arttırmak 3 temel hedefi oluşturur. 

Bilişsel davranışçı terapi, mevsimsel depresyonda kullanılabilen etkili terapi yöntemleri arasındadır. Mevsimsel depresyon ile çalışırken danışanın duygu durum, düşünce ve davranış kayıtları tutması desteklenir. Bu yolla, kişinin yaşadığı belirtilere dair ve bu belirtilerin oluştuğu tetikleyici koşullara dair farkındalık arttırılır. Farkındalık, baş etme sürecinin önemli bir basamağını oluşturur. Bu dönemde ortaya çıkan düşüncelere yönelik bilişsel müdahaleler ve işlevsel olmayan davranışlara yönelik planlamalar yaparak, mevsimsel depresyon semptomlarıyla baş etme desteklenir. 

Mevsimsel depresyonda kullanılan bir diğer etkili yaklaşım, EMDR terapisidir. EMDR perspektifinden mevsimsel depresyon, her yıl aynı dönemde tekrarlanan bir travma tepkisidir. Depresif dönemle ilişkilenen mevsimin adının geçmesi, o dönemin yaklaşması, o dönemi içeren gelecek dönem planları dahi kişide yoğun anksiyete oluşturarak bedensel tepkileri beraberinde getirebilir. Bu anlamda tüm süreci travma perspektifinden ele alarak mevsimsel depresyonla ilişkilenen anı örüntülerini çalışmak, EMDR’ın odak noktasını oluşturur. 

Günlük olarak açık havada zaman geçirmek, doğal gün ışığına maruziyeti arttırmak, gerekli olan durumlarda D vitamini takviyesi kullanmak, özellikle risk faktörü barındıran

dönemlerde sosyal desteği arttırmak, şikayetlerin olmadığı dönemlerde de terapi sürecine devam ederek hazır bulunuşluğu desteklemek, mevsimsel depresyon belirtileri ilebaş etmeyi kolaylaştıracaktır.